Κίνητρα συµβολαιακής µε εφάπαξ επιχορήγηση αγροτών που κλείνουν για πρώτη φορά συµβόλαια, επανασχεδιασµό της ενοικίασης δηµόσιας γεωργικής γης, πριµοδότηση ΠΟΠ-ΠΓΕ και βελτίωση του στρατηγικού σχεδίου της ΚΑΠ µε το «δανεισµό» Μέτρων από άλλες χώρες.
Τα παραπάνω είναι κάποιες από τις προτάσεις που φιλοξενεί µελέτη της διαΝΕΟσις µε τίτλο «Προοπτικές και ευκαιρίες για τον πρωτογενή τοµέα στην Ελλάδα» που δηµοσιεύτηκε στις 18 Ιουλίου. Η οµάδα ερευνητών, συγκεντρώνει τις παρεµβάσεις της σε δύο σχέδια: Πρώτον, στη λήψη πρωτοβουλιών που θα ενισχύσουν συνεργασίες-εξωστρέφεια, ποιοτική παραγωγή-ανθρώπινο κεφάλαιο και τις διοικητικές µεταρρυθµίσεις.
∆εύτερον, στην αναθεώρηση του στρατηγικού σχεδίου της ΚΑΠ εκεί όπου παρουσιάζονται χτυπητές αδυναµίες, µε βάση και τις παρατηρήσεις της Κοµισιόν. «Η χώρα µας δεν πρέπει να φοβηθεί», αναφέρει χαρακτηριστικά η συγγραφική οµάδα. Η µελέτη αυτή έρχεται σε συνέχεια των σχετικών πονηµάτων του φορέα για τη συνεργατικότητα στον πρωτογενή τοµέα (2019) και της µελέτης (2020) µε τίτλo «ΕΣΠΑ – Ένα Εν Μέρει Ανεκµετάλλευτο Αναπτυξιακό Κοινοτικό Εργαλείο», και ως εκ τούτου αναφέρεται και στα ζητήµατα του συνεταιριστικού νόµου αλλά και στην ανάγκη δηµιουργίας δοµών που θα επισπεύδουν τις διαδικασίες έγκρισης και ελέγχων των Μέτρων του ΠΑΑ.
Γενικότερα, η µελέτη έχει σκοπό έχει να αναδείξει τις παρεµβάσεις εκείνες που µπορούν άµεσα να οδηγήσουν στην επανεκκίνηση της ελληνικής αγροδιατροφής σε νέες βάσεις και µε έναν νέο προσανατολισµό τη στιγµή.
Στο κείµενο υποστηρίζεται ότι «αν δεν ενισχύσει η πολιτεία τις συνεργασίες όλων των ειδών, αν δεν αξιοποιήσουµε και καταρτίσουµε κατάλληλα το ανθρώπινο κεφάλαιο της χώρας και δεν εντάξουµε την έρευνα και την καινοτοµία σε κάθε φάσµα της παραγωγής, της µεταποίησης και της προώθησης των ελληνικών προϊόντων, αν δεν θωρακίσουµε την ελληνική παραγωγή µε πλέγµα προστασίας της ποιότητας και αν δεν βρούµε τρόπο να λειτουργήσει αποτελεσµατικά και στο σωστό χρόνο η δηµόσια διοίκηση, ο αγροδιατροφικός κλάδος δεν θα πρωταγωνιστήσει ποτέ». Σηµειώνεται πως η µελέτη λαµβάνει υπόψη και τις τελευταίες εξελίξεις στα πλαίσια του ρωσο-ουκρανικού πολέµου.
Να διαλυθούν οι γκρίζες ζώνες στον ανεφοδιασμό
Η χώρα μας πρέπει κάποιες «γκρίζες» πρακτικές όπως η επιστροφή των προϊόντων που δεν πουλήθηκαν να τις μεταφέρει στον κατάλογο των «μαύρων» στο νόμο αθέμιτων πρακτικών.
Τρεις άξονες µε επίκεντρο ένα συνδυασµό παρεµβάσεων µε στόχο να «ξεκλειδωθεί» η αξία του πρωτογενούς τοµέα της χώρας µας, προτείνει η µελέτη της διαΝΕΟσις ώστε ο αγροδιατροφικός κλάδος να µπορέσει πρωταγωνιστήσει. Στον πρώτο άξονα που αφορά στο δίδυµο «συνεργασίες – εξωστρέφεια», προτείνονται οι εξής παρεµβάσεις:
1) ∆ιορθώσεις στον νόµο 4673/2020 για τους αγροτικούς συνεταιρισµούς, ώστε αυτός να αποτελεί πραγµατικά «νόµο-πλαίσιο» και να δίνει ουσιαστική ευελιξία στα µέλη να καθορίζουν τα ίδια, µέσω του καταστατικού τους, την εσωτερική οργάνωση κι επιχειρηµατική κατεύθυνση του συνεταιρισµού τους. Για παράδειγµα, το ελάχιστο ποσοστό συναλλαγών κάθε µέλους µε τον συνεταιρισµό πρέπει να αποτελεί καταστατική διάταξη, όπως και οι πιθανές κυρώσεις σε περίπτωση αθέτησης της συµφωνίας.
Σε ό,τι αφορά τις συµπράξεις και τη συµµετοχή ιδιωτών-επενδυτών σε συνεταιρισµούς, η διεθνής πρακτική µάς διδάσκει ότι η καλύτερη µέθοδος ουσιαστικής συµµετοχής και άντλησης κεφαλαίων από ιδιώτες είναι µέσα από θυγατρικές επιχειρήσεις.
2) Για τις κάθετες συνεργασίες, είναι σηµαντικό πρώτα να διαλυθούν οι «γκρίζες σκιές» στην αλυσίδα εφοδιασµού, οι οποίες µάλιστα ενισχύθηκαν από τις ειδικές συνθήκες που δηµιούργησε η πανδηµία. Η χώρα µας θα µπορούσε κάποιες «γκρίζες» πρακτικές (π.χ. επιστροφή των προϊόντων που δεν πουλήθηκαν, χρεώσεις για την αποθεµατοποίηση και την έκθεση προϊόντων) να τις µεταφέρει στον κατάλογο των «µαύρων», όπως έκαναν πολλά κράτη-µέλη. Άλλωστε, είναι αµφίβολο πόσο εύκολο είναι να τηρούνται οι απαιτήσεις διαφάνειας σχετικά µε το είδος των πληροφοριών που πρέπει να παρέχονται στον προµηθευτή προκειµένου να δικαιολογηθεί µια «γκρίζα πρακτική». Παράλληλα, ως προς τις καθυστερήσεις των πληρωµών, ίσως θα ήταν καλύτερο να είχαµε ορίσει ενιαία προθεσµία 30 ηµερών για τις πωλήσεις τόσο αλλοιώσιµων όσο και µη αλλοιώσιµων προϊόντων, όπως έκαναν κάποιες άλλες χώρες
3) Μεγαλύτερη αξία θα είχε η γενικότερη ενίσχυση της συµβολαιακής γεωργίας. Κάποιες θετικές κινήσεις έγιναν πρόσφατα σε αυτή την κατεύθυνση (φορολογικά κίνητρα του νόµου 4935/2022). Η διαΝΕΟσις προτείνει στη µελέτη να εξεταστεί η αξιοποίηση των ειδικών κοινοτικών ρυθµίσεων για τις κρατικές ενισχύσεις ήσσονος σηµασίας, µε µια εφάπαξ επιχορήγηση για κάθε αγροτική εκµετάλλευση που αποφασίζει να συνάψει µια τέτοια σύµβαση. Σε κάθε περίπτωση, πιστεύουµε ότι χρειάζεται και ξεχωριστή νοµοθεσία για τη συµβολαιακή γεωργία που να κάνει ακόµη πιο ξεκάθαρο το πεδίο εφαρµογής της και να εξασφαλίζει ένα υψηλό επίπεδο προστασίας για τα συµβαλλόµενα µέρη.
4) Η Πολιτεία µπορεί να στρέψει την προσοχή της και στην ανάπτυξη των βραχειών αλυσίδων εφοδιασµού. Πέρα από την πρόβλεψη που πρέπει να εισαχθεί στο Στρατηγικό Σχέδιο για την ΚΑΠ, ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι προτάσεις στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράµµατος SMARTCHAIN.
- Παράλληλα µε την αντιµετώπιση της έλλειψης συνεργασίας θα χρειαστεί να διαµορφωθεί η στρατηγική και ο στρατηγικός φορέας της εξωστρέφειας. Είναι κεφαλαιώδους σηµασίας η δηµιουργία ενός οργανισµού προώθησης της εξωστρέφειας στον αγροδιατροφικό τοµέα. Βέβαια, ο οργανισµός θα αποτελεί πρωτοβουλία του ιδιωτικού τοµέα, ο οποίος και θα έχει την αποκλειστική ευθύνη της οργάνωσης και λειτουργίας του. Η Πολιτεία, ωστόσο, µπορεί να επιδοτήσει το αρχικό κεφάλαιο µε τη µορφή της συγχρηµατοδότησης κατά ένα σοβαρό ποσοστό (30-40%), στο πλαίσιο ενός εκ των προγραµµάτων του ΕΣΠΑ και στη βάση ενός επιχειρηµατικού στρατηγικού σχεδίου.
Απαιτούνται ρυθµίσεις για σχολάζουσα γη
Για τον δεύτερο άξονα που αφορά στις «διοικητικές µεταρρυθµίσεις», ένα παράδειγµα που θα µπορούσε να δώσει το στίγµα για ουσιαστική διοικητική µεταρρύθµιση θα µπορούσε να αφορά στην αξιοποίηση της «σχολάζουσας» δηµόσιας γεωργικής γης η οποία έχει µέγεθος που είναι ίσο περίπου µε 6,5% της χρησιµοποιούµενης γεωργικής γης. Θα µπορούσε, λοιπόν, να εφαρµοστεί ένα πρόγραµµα αξιοποίησης της περιουσίας αυτής, το οποίο να περιλαµβάνει τα εξής:
α) τον ανασχεδιασµό του προγράµµατος ενοικίασης δηµόσιας γεωργικής γης, το οποίο χαρακτηρίζεται από αδιαφάνεια και καθυστερήσεις στην εφαρµογή·
β) την αξιοποίηση των ακινήτων που κατέχει ή διεκδικεί ή οφείλει να διεκδικεί η «Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος Α.Ε. υπό Ειδική Εκκαθάριση», τουλάχιστον αυτών που ανήκαν σε εταιρείες ή συνεταιρισµούς που έχουν κλείσει οριστικά· και γ) τη δηµιουργία ενός ειδικού συµπληρωµατικού προγράµµατος αναδασµού, για την καλύτερη αξιοποίηση των ακινήτων από όσους µπορούν άµεσα να
τα αξιοποιήσουν (π.χ. υγιείς συνεταιρισµούς στην ίδια περιφέρεια).
Δαπανηρό το marketing, πρέπει να γίνεται ομαδικά
Για τον τρίτο άξονα που αφορά στο δίδυµο «ποιοτική παραγωγή – ανθρώπινο κεφάλαιο», η µελέτη προκρίνει ζητήµατα που έχουν να κάνουν κυρίως µε το branding, την πιστοποίηση και το γενικότερο προφίλ των αγροτικών προϊόντων στις τοπικές και διεθνείς αγορές. Πιο συγκεκριµένα, σε ό,τι αφορά την πιστοποίηση, µε δεδοµένο ότι είναι µια διαδικασία δαπανηρή, θα ήταν χρήσιµο να τεθεί ένας εθνικός στόχος, ώστε να αυξηθεί το ποσοστό των παραγόµενων προϊόντων µας που λαµβάνουν κάποια πιστοποίηση σε βάθος πενταετίας και δεκαετίας. Την ίδια στιγµή, η προσπάθεια της Πολιτείας για ενθάρρυνσή της πρέπει να κινηθεί σε τρία επίπεδα:
(α) Σηµαντικό ρόλο στην ανάληψη της σχετικής προσπάθειας από τους παραγωγούς παίζει η εµπέδωση της αξίας της πιστοποίησης για τις τιµές πώλησης, αλλά και τις δυνατότητες διείσδυσης των προϊόντων σε νέες αγορές. Μια εκστρατεία προώθησης των πλεονεκτηµάτων της, µε έµφαση στα εγχώρια παραδείγµατα παραγωγών που έχουν προχωρήσει τις σχετικές διαδικασίες, θα µπορούσε να λειτουργήσει καταλυτικά·
(β) Το δεύτερο πεδίο αφορά στην ενηµέρωση των παραγωγών σχετικά µε τα είδη πιστοποιήσεων που µπορούν να τους ωφελήσουν, µε πληροφορίες για κόστη, διαδικασίες, χρόνους υλοποίησης, ώστε να προβούν σε µια επιχειρηµατικά στέρεη απόφαση που να ενταχθεί στον σχεδιασµό τους.
(γ) Το τρίτο πεδίο αφορά στην κινητροδότηση από την Πολιτεία (π.χ. µέτρα συστηµάτων ποιότητας του ΠΑΑ, πριµοδότηση ΠΟΠ-ΠΓΕ σε προγράµµατα του ΕΣΠΑ γενικά), που όµως µπορεί να λειτουργήσει αποτελεσµατικά µόνο αν έχουν προηγηθεί προσπάθειες στα πρώτα δύο πεδία. Στο σκέλος του branding, οι δαπάνες marketing υπόκεινται σε αδυσώπητους κανόνες που αφορούν το µέγεθος της εκάστοτε επένδυσης σε σχέση µε την απόδοσή της, και στις περισσότερες περιπτώσεις εγχώριων αγροδιατροφικών επιχειρήσεων το ύψος των δαπανών marketing δεν είναι επαρκές σε σχέση µε τις αγορές στις οποίες επιχειρούν να διεισδύσουν.
Πρόγραµµα οικοδόµησης ικανοτήτων
Αναφορικά τώρα µε το «ανθρώπινο κεφάλαιο» η µελέτη υποστηρίζει πως υπάρχει τεράστια ανάγκη για ένα πρόγραµµα οικοδόµησης ικανοτήτων που θα ενθαρρύνει τη συνεργασία, την εξωστρέφεια, την καινοτοµία, αλλά και τη στροφή στην αγορά, µέσα από τη διάχυση χρήσιµων πληροφοριών και τεχνογνωσίας. Στο πλαίσιο αυτό, και µε σκοπό µέτρα και πρωτοβουλίες να ενταχθούν κάτω από µια οµπρέλα που να ενισχύει την αποτελεσµατικότητά τους, προτείνεται η αξιοποίηση της τεχνολογίας για τη δηµιουργία ενός διαδικτυακού συστήµατος µε διαχειριστή τον ΕΛΓΟ-∆ήµητρα που θα συγκεντρώνει σε µια εύχρηστη πλατφόρµα µια σειρά από πληροφορίες και υπηρεσίες.
Στην πλατφόρµα θα µπορούσαν να περιληφθούν, µεταξύ άλλων, πληροφορίες για µεθόδους καλλιέργειας, συνόψεις ερευνητικών προγραµµάτων που αφορούν τον κλάδο και συνδέσµους σε αυτά (π.χ. προγράµµατα Horizon), Μαζικά Ανοικτά ∆ιαδικτυακά Μαθήµατα («ΜΑ∆Μ») που θα επικαιροποιούνται και θα καλύπτουν ολόκληρη την αλυσίδα αξίας, εκπαιδευτική ύλη των δηµόσιων IEK κ.α.
Να δανειστεί η Ελλάδα ιδέες για την ΚΑΠ από άλλες χώρες
Στην απαιτούµενη βελτίωση της εκδοχής του σχεδίου που κατατέθηκε στο πλαίσιο της ΚΑΠ, στέκεται στο δεύτερο σκέλος παρεµβάσεων για τον πρωτογενή τοµέα η διαΝΕΟσις, λέγοντας πως η χώρα µας θα πρέπει να ακολουθήσει «παρεµβάσεις ακριβείας» κατά τα πρότυπα της «γεωργίας ακριβείας». Ειδικότερα, για τις παρατηρήσεις της Κοµισιόν, οι ερευνητές αναφέρουν πως ακόµη και στις περιπτώσεις που οι στόχοι µπορεί να φαίνονται µέχρι και υπερβολικοί, όπως στο πεδίο των µέτρων για το περιβάλλον, την κλιµατική αλλαγή και τη βιοποικιλότητα, «η χώρα µας δεν πρέπει να φοβηθεί». Οφείλει, να διαµορφώσει µια πιο ξεκάθαρη συνολική «πράσινη αρχιτεκτονική», να θέσει φιλόδοξους στόχους και να βρει δηµιουργικές λύσεις, όπως στην περίπτωση της διαχείρισης των υδάτων µε τη συµπληρωµατικότητα άλλων προγραµµάτων (π.χ. το πρόγραµµα «Ύδωρ 2.0»). Αν δεν υπάρχουν φρέσκες ιδέες, µπορούν να αναζητηθούν στα Στρατηγικά Σχέδια που έχουν καταθέσει οι άλλες χώρες και είναι δηµόσια διαθέσιµα.
Για παράδειγµα, η χώρα µας µπορεί να δανειστεί ιδέες από τα πέντε κράτη-µέλη που έχουν συµπεριλάβει στο Σχέδιό τους πολλαπλά εργαλεία διαχείρισης κινδύνου (π.χ. προγράµµατα ασφαλίστρων, προγράµµατα στήριξης αµοιβαίων κεφαλαίων). Θα µπορούσε ακόµη και να ακολουθήσει το παράδειγµα της Ιταλίας, η οποία αποφάσισε να κάνει χρήση του άρθρου 19 του Κανονισµού (ΕΕ) 2021/2115, διοχετεύοντας 3% των άµεσων ενισχύσεων στη δηµιουργία αµοιβαίου κεφαλαίου διαχείρισης κινδύνων για όλους τους γεωργούς που λαµβάνουν ενισχύσεις στο πλαίσιο της ΚΑΠ. Οµοίως, ως προς τις βραχείες αλυσίδες, η χώρα µας µπορεί να µελετήσει τα παραδείγµατα που ανέπτυξαν τέσσερα κράτη-µέλη (ειδικά η περίπτωση της Σλοβενίας παρουσιάζει ενδιαφέρον).
Παρατηρήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο στρατηγικό σχέδιο που σταχυολογήθηκαν ως άξιες προσοχής:
- Η Επιτροπή καλεί τη χώρα µας να επανεξετάσει τη στρατηγική ανακατανοµή της εισοδηµατικής στήριξης, ενισχύοντας την αναδιανοµή προς τις µεσαίες και µικρότερες εκµεταλλεύσεις.
- Επέκταση και ενίσχυση του εθνικού συστήµατος διαχείρισης κινδύνων.
- Η Επιτροπή διατυπώνει την ανησυχία της για το χαµηλό επίπεδο δέσµευσης ως προς την προώθηση της ισότητας των φύλων και τη συµµετοχή των γυναικών στη γεωργία.
- Η Επιτροπή χαιρετίζει τις πολλές και καλές ιδέες που συνοψίζονται στο Σχέδιο για τη βελτίωση του ελληνικού συστήµατος γεωργικής γνώσης και καινοτοµίας (AKIS), αλλά καλεί την Ελλάδα να µετατρέψει αυτές τις ιδέες σε συγκεκριµένες παρεµβάσεις.
- Η Ελλάδα καλείται να διευκρινίσει πώς θα χρηµατοδοτηθούν η δηµιουργία και η συντήρηση των σχεδιαζόµενων (ψηφιακών) αποθετηρίων γνώσεων (knowledge reservoirs), αλλά και να διασφαλίσει ότι το υλικό που θα παρέχεται σε αυτά θα είναι κατανοητό και χρήσιµο όχι µόνο για τους ερευνητές, αλλά κυρίως για τους γεωργούς και τους γεωργικούς συµβούλους.
- Η Ελλάδα καλείται να εξηγήσει και να αιτιολογήσει ποιους τοµείς τελικά θα υποστηρίξει µέσω της συνδεδεµένης ενίσχυσης, καθώς διαπιστώνεται ασυµφωνία µεταξύ της ανάλυσης που έχει προηγηθεί και των τοµέων που επιλέχθηκαν, ενώ σε συναφείς παρατηρήσεις διαπιστώνεται η µη επαρκής αιτιολόγηση κάποιων επιλογών.
- Η Επιτροπή ζητά από την Ελλάδα να εξηγήσει την απόφασή της να µην υποστηρίξει οργανώσεις παραγωγών πέραν των τοµέων των οπωροκηπευτικών, της µελισσοκοµίας, του οίνου και της ελιάς.
- Η Επιτροπή καλεί τη χώρα µας να εξηγήσει γιατί δεν εξετάζει το ενδεχόµενο να υποστηρίξει τη δηµιουργία βραχειών αλυσίδων εφοδιασµού.
- Να ληφθεί υπόψη η συµπληρωµατικότητα µε άλλα προγράµµατα και πρωτοβουλίες ως προς τον ψηφιακό µετασχηµατισµό του πρωτογενή τοµέα και των αγροτικών περιοχών.
- Η µετάβαση σε µια πιο βιώσιµη γεωργία προϋποθέτει την κατάρτιση των γεωργών και τη συστηµατική παροχή συµβουλών προς αυτούς, η χώρα µας καλείται να περιγράψει καλύτερα πώς θα οργανωθεί το σύστηµα παροχής συµβουλών, πώς θα συνδεθεί µε το AKIS, πως θα το θέσει σε εφαρµογή ήδη από το 2023, αλλά και πώς θα εξασφαλίσει ότι και οι ίδιοι οι σύµβουλοι θα εκπαιδεύονται και θα συνεργάζονται µεταξύ τους.
