Είναι αλήθεια ότι μπορείτε να καλλιεργήσετε φυτά σε εδάφη με λίγη οργανική ύλη. Στην πραγματικότητα, δεν χρειάζεται να έχετε καθόλου χώμα.
Ο ρόλος της οργανικής ουσίας
Συστήματα υδροπονίας με τεχνητά υποστρώματα ή αεροπονικά συστήματα με παντελή έλλειψη υποστρώματος μπορούν να αποφέρουν εξαιρετικά αποτελέσματα στην καλλιέργεια.
Παρ’ όλα αυτά, συστήματα τέτοιου τύπου σε μεγάλη κλίμακα ενδέχεται να κρύβουν οικονομικά, ενεργειακά και οικολογικά ζητήματα. Επίσης η πλειονότητα τέτοιων συστημάτων αφορούν περιορισμένο αριθμό εντατικών καλλιεργειών υψηλής αξίας, αποκλείοντας ένα σημαντικό κομμάτι της ελληνικής γεωργικής εκμετάλλευσης. Είναι γεγονός πως υπάρχουν και άλλα σημαντικά ζητήματα εκτός από την οργανική ύλη όταν εξετάζουμε την υγεία ενός εδάφους.
Ωστόσο, καθώς μειώνεται η οργανική ουσία του εδάφους, καθίσταται όλο και πιο δύσκολη η καλλιέργεια φυτών, επειδή τα προβλήματα με τη γονιμότητα, τη διαθεσιμότητα νερού, τη συμπύκνωση, τη διάβρωση, τα παράσιτα, τις ασθένειες και τα έντομα γίνονται πιο συνηθισμένα. Υπό συνθήκες χαμηλού ποσοστού οργανικής ουσίας είναι απαραίτητη η εντονότερη επέμβαση με λιπάσματα και φυτοπροστατευτικά σκευάσματα, καθώς επίσης και μεγαλύτερα ποσά αρδευτικού νερού ώστε να διατηρηθούν οι αποδόσεις της καλλιέργειας στα επιθυμητά επίπεδα. Εφόσον όμως εστιάσουμε την προσοχή στη σωστή διαχείριση της οργανικής ουσίας, μπορούμε να υποστηρίξουμε μια καλλιέργεια με λιγότερη ανάγκη για επιζήμιες διορθώσεις.
Ένα γόνιμο και υγιές έδαφος είναι η βάση για υγιή φυτά, ζώα και ανθρώπους. Και η οργανική ύλη του εδάφους είναι το θεμέλιο για υγιή και παραγωγικά εδάφη. Η κατανόηση του ρόλου της οργανικής ύλης στη διατήρηση ενός υγιούς εδάφους είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη οικολογικά ορθών γεωργικών πρακτικών. Η οργανική ουσία επηρεάζει θετικά ή τροποποιεί την επίδραση, ουσιαστικά όλων των ιδιοτήτων του εδάφους, και είναι αυτό που κάνει το έδαφος γόνιμο.
Η περιεκτικότητα του επιφανειακού εδάφους μιας γεωργικής εκμετάλλευσης σε οργανική ουσία κυμαίνεται συνήθως από 1-5%. Μελέτες εδαφών έχουν καταδείξει πιθανή αύξηση της απόδοσης μιας καλλιέργειας περίπου 12% για κάθε 1% αύξηση της οργανικής ουσίας. Η σημαντική αυτή επίδραση στις αποδόσεις εξηγείται εν μέρει εξαιτίας του μικρού μεγέθους σωματιδίων της οργανικής ουσίας που διασπάται. Η στενή επαφή της οργανικής ουσίας με το υπόλοιπο χώμα επιτρέπει πολλές αντιδράσεις, όπως η απελευθέρωση των διαθέσιμων θρεπτικών συστατικών στο νερό του εδάφους, να συμβούν γρήγορα. Επιπλέον, οι ζώντες οργανισμοί του εδάφους παίζουν σημαντικό ρόλο στη συμπεριφορά της οργανικής ουσίας, όπως θα δούμε στη συνέχεια.
Πώς ακριβώς όμως μπορεί η οργανική ουσία να βοηθήσει την καλλιέργεια;
- Αυξάνει τη διαθεσιμότητα θρεπτικών συστατικών
Καθώς η οργανική ουσία αποσυντίθεται, τα θρεπτικά συστατικά μετατρέπονται σε μορφές που τα φυτά μπορούν να χρησιμοποιήσουν απευθείας. Ταυτόχρονα παράγονται οργανικά μόρια ικανά να συγκρατήσουν και να προστατεύσουν ορισμένα μικροθρεπτικά στοιχεία.
- Βελτιώνει το εδαφικό πορώδες
Το υψηλό εδαφικό πορώδες επιτρέπει στο νερό να εισέρχεται εύκολα, αντί να τρέχει από την επιφάνεια. Έτσι μειώνεται η απορροή νερού, τα φυτά μπορούν να το αξιοποιήσουν μεταξύ των βροχών και εμφανίζεται λιγότερη διάβρωση. Το χώμα αερίζεται καλά, οι ρίζες μπορούν εύκολα να λάβουν οξυγόνο και να απαλλαγούν από το διοξείδιο του άνθρακα, ενώ ταυτόχρονα ευνοείται η ανάπτυξή τους χωρίς να συμπιέζονται από εδαφικά συσσωματώματα.
- Διέγερση ανάπτυξης των ριζών
Η οργανική ουσία στο έδαφος μπορεί να διεγείρουν την ανάπτυξη των ριζών με τα ακόλουθα: Η διέγερση με χηλικούς παράγοντες (σιδεροφόροι) οφείλεται κυρίως στην άμεση διάθεση των μικροθρεπτικών συστατικών, κάνοντας τις ρίζες να μεγαλώνουν περισσότερο και να έχουν περισσότερες διακλαδώσεις. Επιπλέον, ανεξάρτητα αζωτοδεσμευτικά βακτήρια παρέχουν στο φυτό πρόσθετες πηγές αζώτου, ενώ ορισμένα βακτήρια βοηθούν στη διάλυση του φωσφόρου από τα μέταλλα, γεγονός που το καθιστά πιο εύκολα διαθέσιμο στα φυτά.
- Προστασία του εδάφους από τις ξαφνικές μεταβολές στην οξύτητα
Οι περισσότερες καλλιέργειες ευδοκιμούν σε ελαφρώς όξινα εδάφη με pH περίπου 6 έως 7. Τα βασικά θρεπτικά συστατικά είναι πιο διαθέσιμα στα φυτά σε ελαφρώς όξινο pH. Η οργανική ουσία στο έδαφος είναι σε θέση να επιβραδύνει ή να ρυθμίζει τις αλλαγές στο ρΗ, επιδρώντας έτσι έμμεσα στην καλύτερη απορρόφηση θρεπτικών.
- Προστασία από επιβλαβείς χημικές ουσίες
Ορισμένες φυσικές χημικές ουσίες στα εδάφη μπορούν να βλάψουν τα φυτά. Πιο συγκεκριμένα, καθώς τα εδάφη γίνονται πιο όξινα, ορισμένα στοιχεία που βρίσκονται σε μορφή ορυκτού γίνονται διαλυτά και μπορούν να γίνουν τοξικά για τις ρίζες του φυτού. Εφόσον υπάρχει ικανή ποσότητα οργανικής ουσίας τα στοιχεία δεσμεύονται και η ζημιά μειώνεται. Εκτός αυτού η οργανική ουσία μπορεί να μειώσει την έκπλυση φυτοφαρμάκων και να τα διατηρεί σταθερά. Έτσι, αποτρέπει ή μειώνει τη διαρροή χημικών στα υπόγεια ύδατα, παρέχοντας χρόνο για αποτοξίνωσή τους από μικρόβια.
Τι είναι η οργανική ουσία και από τι επηρεάζεται
Τι ακριβώς εννοούμε όμως όταν αναφερόμαστε στον όρο «οργανική ουσία»; Για να μπορέσουμε να προβούμε σε ορθές καλλιεργητικές πρακτικές που θα υποβοηθήσουν την αύξησή της στο έδαφος, πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε τι είναι η οργανική ουσία, καθώς και τους παράγοντες που την επηρεάζουν.
Η οργανική ουσία του εδάφους αποτελείται από φυτικά και ζωικά υπολείμματα σε ποικίλα στάδια αποσύνθεσης, κύτταρα μικροοργανισμών του εδάφους και ουσίες που έχουν αποσυντεθεί σε σημείο που δεν μπορεί να καθοριστεί η προέλευσή τους. Υπάρχουν δύο μεγάλες κατηγοριοποιήσεις της στο έδαφος, η «ζωντανή» και η «νεκρή» οργανική ουσία.
Η «ζωντανή» αντιπροσωπεύει περίπου το 15% της συνολικής περιεκτικότητας του εδάφους σε οργανική ουσία. Αποτελείται από όλους τους ζωντανούς οργανισμούς που υπάρχουν στο έδαφος και παίζουν σημαντικό ρόλο στη συμβολή οργανικών υπολειμμάτων στο έδαφος και στο σχηματισμό πιο σταθερών τύπων οργανικής ουσίας. Για παράδειγμα, μικροοργανισμοί, γαιοσκώληκες και έντομα τρέφονται με φυτικά υπολείμματα και κοπριά, αναμιγνύοντας ταυτόχρονα οργανική ουσία στο έδαφος. Επιπλέον οι ρίζες των φυτών καθώς και οι σχετιζόμενες με αυτές μυκόρριζες βοηθούν στην ανάπτυξη σταθερών εδαφικών συσσωματωμάτων.
Η «νεκρή» οργανική ουσία χωρίζεται σε τρεις ιδιαίτερες υποκατηγορίες: την «ενεργή», την «παθητική» και τη «βραδεία, αναλόγως του χρόνου που χρειάζονται για να αποδομηθούν πλήρως.
Η «ενεργή» οργανική ουσία του εδάφους αποτελείται κυρίως από φρέσκα υπολείμματα και υποπροϊόντα φυτών και ζώων τα οποία διασπώνται σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα (λίγες εβδομάδες ως μερικά χρόνια) και σχετίζεται με αυξημένη βιολογική δραστηριότητα. Με λίγα λόγια, καθώς τα οργανικά υλικά αποσυντίθενται από τους ζωντανούς οργανισμούς του εδάφους, απελευθερώνουν πολλά από τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται τα φυτά.
Η «παθητική» οργανική ουσία του εδάφους, γνωστή και ως χούμος, δεν είναι βιολογικά ενεργή. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως ενδέχεται να χρειαστούν εκατοντάδες χρόνια για να αποσυντεθεί πλήρως. Ο χούμος εμπλέκεται στην ικανότητα ενός εδάφους να συγκρατεί θρεπτικά συστατικά και νερό, ενώ παρέχει επίσης οργανικές χημικές ουσίες στο διάλυμα του εδάφους που χρησιμεύουν ως χηλικές ενώσεις, οι οποίες μπορούν να προσδεθούν σε ιχνοστοιχεία καθιστώντας τα πιο διαθέσιμα στα φυτά.
Η «αργή» οργανική ουσία του εδάφους βρίσκεται κάπου ανάμεσα στην ενεργή και την παθητική. Αποτελείται κυρίως από εκτρίμματα, κύτταρα και ιστούς που αποσυντίθενται μόνο σταδιακά. Είναι σχετικά ανθεκτική στην αποσύνθεση χρειάζεται μερικά χρόνια για να διασπαστεί τελείως.
Η ποσότητα της ενεργού οργανικής ουσίας στο έδαφος μπορεί να αλλάξει γρήγορα, επηρεαζόμενη έντονα από τις πρακτικές διαχείρισης του εδάφους. Για να διατηρηθεί το ίδιο επίπεδο ενεργού οργανικής ουσίας στο έδαφος απαιτείται συνεχής παροχή φρέσκων οργανικών υλικών.
Κατά βάση τα ορυκτά εδάφη, τα οποία αποτελούν την πλειονότητα των εδαφών, έχουν περιεκτικότητα σε οργανική ουσία 1% – 6%. Τα ελληνικά εδάφη βρίσκονται στην ασθενή πλευρά του εύρους αυτού με περιεκτικότητα κατά μέσο όρο έως 2%.
Πηγή: www.agronews.gr
